Iedereen met een tuin met een nestkastje weet: het miegelt nu van de net uitgevlogen vogeltjes. Kleine koolmeesjes met het dons achter de oren proberen de eerste struik te halen. Met wat pech zit de kat van de buren op de nestkast om ze meteen uit de lucht te slaan.

Want ze sterven als ratten: "Misschien dat één op de tien volwassen wordt. Dat is al heel mooi", zegt Leo Ballering van NESTKAST.

In ons land verzamelt NESTKAST - het landelijk NEtwerk voor STudies aan nestKASTbroeders - de gegevens van ruim honderd werkgroepen en individuele vrijwilligers die samen 20.000 nestkasten controleren met daarin 100.000 tot 120.000 eieren.

'Jammer, maar helaas'

Ballering is een van de oprichters van NESTKAST. Het broedseizoen begon vroeg dit jaar: "Eind maart hadden we al de eerste legsels. En als koolmezen vroeg beginnen heb je gemiddeld meer eieren in een nest, dus dat zag er goed uit. Alleen het voorjaar was zo nat, dat de heel vroege legsels massaal over de kop zijn gegaan. Die jonge vogeltjes hebben rupsen nodig en die waren er nauwelijks, dus die jonge vogeltjes zijn bijna allemaal dood gegaan."

Hij vervolgt: "Wat je nu ziet zijn de legsels van begin april. Die hebben het allemaal wel goed gedaan, die hadden genoeg voedsel toen de jongen uit het ei kwamen."

Het is voor koolmezen altijd een gok om te bepalen wanneer ze moeten gaan broeden. "Ze leggen gemiddeld tien eieren, elke dag een ei, dus dat duurt tien dagen. Daarna wordt er twee weken gebroed, dus zo'n vogel moet bedenken hoe de situatie er over 24 dagen uitziet."

Minder eieren

NESTKAST is een jaar of vijftien geleden opgericht om uit te zoeken wanneer de eerste eieren van mezen gelegd werden. Maar omdat er heel veel gegevens verzameld worden, zijn die ook interessant voor wetenschappelijk onderzoek. Een van de dingen die eruit is gekomen is dat koolmezen tegenwoordig kleinere legsels hebben: "Dat is sinds 2012 het geval. Toen zijn ze ineens massaal minder eieren gaan leggen. Het gaat natuurlijk elk jaar een beetje op en neer, maar het zijn er toch 10 tot 13 procent minder dan dan het gemiddelde van de dertig jaar daarvoor. Dat is toch een fors minder."

Wat de oorzaken ervan zijn is nog onduidelijk, ook wat voor invloed het heeft op de totale populatie koolmezen. "Die is tot nu toe stabiel, dus wat dat betreft gaat het nog wel goed met de koolmees."

Katten

En dan de katten. Die kunnen stevig huishouden onder die jonge vogeltjes. "Vooral in tuinen. En dat doen ze dan vooral op het moment van uitvliegen. Als zo'n kat doorheeft dat er elke minuut een koolmeesje uit een nestkast komt, dan gaat hij er gewoon voor zitten en dan is het prijsschieten."

Aan de andere kant hoort het er ook een beetje bij, zegt Ballering: "Het is ook gewoon onderdeel van die sterfte, net als koud weer en andere roofdieren dat zijn. 90 procent van die jonge vogeltjes gaat gewoon dood, in tuinen vaak door katten, in het bos door sperwers of andere rovers."

Nestkasten werden vroeger veel opgehangen omdat mezen gebrek aan nestruimte hadden. Tegenwoordig blijft er in bossen veel meer dood hout staan. Zijn die nestkasten dan eigenlijk nodig wel nodig? Ballering: "Ik heb een paar gebieden waar ik alle vogels tel. Als we daar een aantal nestkasten ophangen, zien we dat er meer mezen gaan broeden. Dus er is voedsel genoeg. Je krijgt dan plaatselijk meer koolmezen. Maar voor de populatie als geheel maakt dat niet veel uit. En als een bos ouder dan een jaar of dertig is, dan is er vaak wel genoeg nestgelegenheid."