-
Op Landgoed Rheebruggen is het ouderwetse Drentse boerenbedrijf opnieuw geïntroduceerd (Rechten: RTV Drenthe/Marcel Drent)
Sinds mensenheugenis verhouden mensen zich op een bepaalde manier tot de natuur. In de maand april, tijdens de Maand van de Filosofie, staat die natuur centraal met het thema 'de natuur was hier'. Een thema dat je op verschillende manieren kan interpreteren en dat uitnodigt tot bespiegelingen over de relatie tussen mens en natuur en hoe die in de loop der tijd veranderd is.
Ontwikkelingen in het boerenbedrijf laten iets zien van die veranderende relatie. Op Landgoed Rheebruggen, nabij Uffelte, is de ouderwetse boerenwerkwijze opnieuw geïntroduceerd, met gevolgen voor de natuur in het gebied. Stichting Het Drentse Landschap is sinds 1972 eigenaar van dit 'best bewaarde boerenlandgoed van Drenthe' en zet zich in voor het voortbestaan ervan, volgens de ideeën van toen, maar met het gereedschap van nu.
Landgoed Rheebruggen
"We beheren het landgoed zoals het ontstaan is, door kleinschalig te boeren," aldus Alexander Ekkels, boer op beheerboerderij De Veldkamp. "Honderden jaren geleden was er sprake van een bonte verzameling eigenaren op Rheebruggen. Het waren kleine boeren en iedereen deed het op zijn eigen manier. Ze verbouwden graan, gras of aardappelen met een gevarieerde omgeving tot gevolg."
Het 'beheren zoals vroeger' is tot de kern teruggebracht. "Het moet wel te doen zijn natuurlijk. Vroeger liepen hier dertig, veertig verschillende boeren met knechten en meiden, maar ik doe het nu alleen. Dus we hebben grasland en graanakkers, meestal met rogge, maar ook met zomergerst of haver. Het beheer gebeurt extensief, dus zonder kunstmest en zonder bestrijdingsmiddelen."
Verandering van inzicht
Toch is het beheren zoals vroeger ook aan verandering onderhevig. Veertien jaar geleden begon Ekkels op een andere plek op het landgoed. "De eerste zeven jaar werkte ik op Rheebruggen 8, een monumentale boerderij met een grupstal. De koeien stonden daar aangebonden: op een rijtje naast elkaar met een halsketting en met de achterkant naar de grup of mestgoot waarin de mest opgevangen werd."
"Honderden jaren lang zijn koeien zo gehouden, maar dat mocht op een gegeven moment niet meer van de SKAL, de toezichthouder van biologische producten. Toen kwam de boerderij De Veldkamp vrij. Daar is een nieuwe stal gebouwd: een grote potstal waar de koeien door elkaar kunnen lopen. Ze kunnen de rangorde uitvechten, ze kunnen vreten wanneer ze willen. Ze kunnen dus hun natuurlijke gedrag uitvoeren. Veel aangenamer voor zowel de dieren als voor de boer."
"In de zomer grazen de koeien met de dekstier en de kalfjes op het land en in november gaan de dieren op stal, want dan groeit er geen gras meer. De koeien voeren we het hooi dat op het natte hooiland geoogst is, aangevuld met graan dat we zelf verbouwen. Dat wordt geplet tot krachtvoer. Zo is er dus sprake van een gesloten kringloop."
Verhouding met de natuur
Met een kleine geschiedenisles maakt Ekkels duidelijk hoe de verhouding tussen de mens en de natuur door de eeuwen heen veranderd is. "Als we zevenduizend jaar terug in de tijd gaan, komen we uit bij de jagers-verzamelaars. Zij waren ontzettend afhankelijk van de natuur. Dat was best een gedoe, want ze moesten de hele dag op zoek naar voedsel: besjes, noten, paddenstoelen. Op enig moment kwamen ze erop een graankorrel in de grond te stoppen en de opbrengst te oogsten."
Zo ontstonden de eerste boeren. "Ze gingen op een vaste plek wonen en ontgonnen de grond met handgereedschap. Dat is langzamerhand geëvolueerd naar het gebruik van paarden, machines, trekkers. Die boeren hadden maar weinig invloed op de opbrengst. Dat wat de natuur je gaf, kon je oogsten. Het boerenland was tot aan de Tweede Wereldoorlog natuurland."
Na de oorlog veranderde dat. "Er mocht niet langer honger zijn, dus werden boeren gestimuleerd om te produceren. Er kwamen subsidies en met mest en bestrijdingsmiddelen konden de boeren ineens aan alle kanten ingrijpen. Bemesten om de opbrengst te vergroten, draineren als het te nat werd, beregenen als het te droog werd, bestrijdingsmiddelen gebruiken als er sprake was van een plaag. Zo werden we veel minder afhankelijk van de natuur."
Ommekeer
"Sindsdien zijn hele generaties van de natuur verwijderd", aldus Ekkels. "Vroeger hadden boeren een stukje bos waar ze brandhout uit haalden of materiaal voor een nieuwe bezem. Dat is niet meer nodig, een nieuwe bezem koop je bij de Welkoop. Het produceren is een doel op zich geworden. Maar nu lopen we tegen grenzen aan en wordt er weer naar vroeger gekeken. Misschien was zo'n kringloopboerderij zo gek nog niet."
"Op Landgoed Rheebruggen gaat het eraan toe zoals dat driehonderd, vierhonderd jaar geleden ook het geval was. Als we één hectare oogsten, levert dat een tot anderhalve ton graan op waarmee we onze eigen dieren voeren. Een vetpot is het niet, maar als we de kosten kunnen betalen met de verkoop van vee en vlees, dan zijn we er al.
"Andere boeren hebben van die ene hectare zo'n acht tot twaalf ton opbrengst die ze verkopen. Maar zij hebben dan ook te voldoen aan hun financiële verplichtingen, wij hoeven geen winst te maken. Ons doel is het beheren en behouden van het landgoed en het bevorderen van de biodiversiteit."
Biodiversiteit
Op het landgoed komen veel verschillende dieren en planten voor. "We sturen niet specifiek op bepaalde soorten, maar het extensief boeren zorgt al voor meer biodiversiteit. Net zoals vroeger maaien wij na de langste dag. Dit late maaien geeft dieren en planten een kans. Planten komen tot bloei en trekken insecten aan. Rheebruggen is ook een vogelparadijs: geelgorzen, roodborsttapuiten, grauwe klavieren. En volgens de vogelaar die op het landgoed woont zit er nog steeds een stijgende lijn in. Ook leven er hazen, reeën, vossen en dassen."
"De akkers worden geploegd, ingezaaid, geoogst; in elk seizoen is het een ander gezicht en dat verveelt niet snel. Het oude idyllische landschap dat je vroeger op die getekende kaarten op school zag, dat zie je hier in het echt. Alsof de tijd heeft stilgestaan."